Lichtpunten voor een nieuw jaar

En wat voor een jaar… Ondanks de Corona pandemie, de aanval op de democratie in de VS en nog een paar handenvol angstaanjagende gebeurtenissen, zijn er gelukkig ook voldoende lichtpunten zichtbaar geweest. En daar richt ik me op, want na de Zonnewende krijgt het licht weer langzaam de overhand. 

Een grote verrassing dit voorjaar was de publicatie van de Green Deal Farm to Fork en Biodiversity strategies door de EU Commissie. Eindelijk urgente en ambitieuze doelen om de agrochemische landbouw een halt toe te roepen ten gunste van biologische landbouw voor herstel van de biodiversiteit, voor het klimaat en voor onze gezondheid. Jammer dat de landbouwministers ook voor de komende 7 jaar 70% van de 370 miljard aan belastinggeld verkwanselen aan een platte hectaresteun voor de agrochemische landbouw die al zoveel kosten afwentelt op de gemeenschap. Business as usual, waar de protesterende boer in die kostenefficiente keten kennelijk niet veel beter van wordt. Gelukkig hebben zij het Malieveld verruild voor de distributiecentra van het grootwinkelbedrijf dat altijd voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten. Als boeren een normale prijs betaald krijgen, hoeven ze natuur, klimaat, dierenwelzijn, water, lucht, het landschap en de gezondheid niet meer te belasten en kunnen de belastingen omlaag omdat er veel minder schade hersteld hoeft te worden. Stel je voor: 20 miljard bezuiniging op ongezondheidskosten (nu 100 miljard!) omdat er overwegend biologische voeding te koop is die wel past binnen de gezonde voedingsrichtlijnen van de overheid. 

Het Questionmark rapport van dit najaar dat tweederde van de voeding in de gewone supermarkt niet past in een gezond voedingspatroon is schokkend. Maar positief is dat de meerderheid van de producten in Ekoplaza en andere biowinkels wel passen in een gezond voedingspatroon. Er zijn dus kleine vrijplaatsen waar gezonde voeding nog steeds de boventoon voert. En nog mooier is dat de biologische speciaalzaken dankzij Corona een sterke groei doormaken dit jaar. De aanleiding is triest, maar een goede crisis schrikt mensen wakker en brengt ons tot een heroriëntatie. Gezonder eten en biologisch eten komen duidelijk als winnaars uit de bus, samen met het kopen van meer lokaal geproduceerd voedsel bij kleinere winkels, rechtstreeks bij de boer en natuurlijk de thuisbezorging. Het maakt een wereld van verschil, biologische teelt en de plek waar je je voeding koopt. 95% van de voedselverkoop is in handen van enkele reuzen, die veel te weinig verantwoordelijkheid nemen voor het welzijn van hun klant en toeleveranciers, de boeren. Alles draait om hun winst en dat gaat al veel te lang ten koste van alles wat van grote waarde is, maar geen prijs heeft in ons failliete economische bestel. 

Klimaat, biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid, dierenwelzijn, gezondheid, als je de schade die daaraan wordt toegebracht meerekent in de prijs is biologische voeding al veel goedkoper dan de gangbare vulling, omdat ze veel minder kosten afwentelt. De Farm to Fork strategie benoemt de hoge waarde van biodiversiteit voor het klimaat en onze gezondheid en de schade die chemische pesticiden, kunstmest en antibiotica daaraan toebrengen. Ze wil de chemie in de landbouw halveren en kunstmest met 20% verlagen. En ze benoemt dat de Corona crisis alleen nog maar duidelijker maakt dat het systeem om moet. Er wordt zelfs gezinspeeld op fiscale maatregelen. En ja, die zijn noodzakelijk, want daarmee verander je het speelveld. Wat bij roken is gelukt, lukt ook bij voeding: beprijs de schade aan de gezondheid, maak het duur en minder mensen zullen het aanschaffen. Bij voeding zal dat nog veel effectiever zijn: als biologisch goedkoper is, wordt dat de norm. Bedrijven moeten verantwoordelijk worden gesteld en daarom is het proces van Milieudefensie tegen Shell, nog zo’n mooi lichtpunt. Het wordt tijd dat het beginsel ‘de vervuiler betaalt’ consequent wordt toegepast in een nieuw fiscaal Trueconomy systeem dat boeren en bedrijven stimuleert om zo inclusief mogelijk te produceren, omdat afgewentelde kosten alsnog boven op de prijs terecht komen. In dat model is biologisch al veel goedkoper dan gangbaar, zoals een zeer recent onderzoek in Nature, nog zo’n mooi lichtpunt, laat zien. Vleesconsumptie is het meest belastend, dus dat zal drastisch minder worden, maar wel van veel betere kwaliteit. 

Biologische landbouw en voeding is in dit afgelopen jaar van gezondheids- en klimaatcrisis dus een groot lichtpunt geworden. Het zal niet voor niets geweest zijn dat zo’n 13 jaar na data de achtergrond van het kippenonderzoek onder leiding van Machteld Huber boven tafel gehaald zijn door Zembla. Ze moest destijds onder druk van de WUR en TNO haar conclusie intrekken dat biologische kippen die biologisch gevoerd worden een gezondere afweerreactie vertonen op een virale besmetting. Want ‘er zijn gigantische belangen mee gemoeid’, zoals oud WUR bestuursvoorzitter en oud minister Veerman het uitdrukte. En de gigantische belangen van de ‘gangbare onderzoekers’ zaten nu eenmaal in de gangbare levensmiddelenhoek. Deze gezondheidsconclusie ten gunste van biologische voeding moest van de weg gereden worden. Gelukkig liet Machteld Huber zich niet ontmoedigen en publiceerde zij enkele jaren later een proefschrift waarin zij tot een vernieuwde definitie komt van het begrip gezondheid: de mate van alertheid waarmee een immuunsysteem kan reageren op aanvallen van bijvoorbeeld virussen. Heel actueel in deze Corona crisis. Jammer dat haar onderzoek destijds niet voortgezet is, maar mogelijk dat dit alsnog gaat gebeuren. Alweer een lichtpunt. 

En dan was er nog de uitspraak dit voorjaar van professor Bas Bloem, die onomwonden de olifant in de kamer benoemde: chemische pesticiden verhogen de kans op de neurologische ziekte Parkinson. Bij muizen is dit het geval en bij boeren en mensen in regio’s waar veel chemie bespoten wordt, is dit het geval. Ergo; chemische pesticiden zoals glyphosaat veroorzaken ook de wereldwijde epidemie aan Parkinson. En waarschijnlijk veel meer ziektes. Niet om vrolijk van te worden, maar het lichtpunt is dat iemand die er verstand van heeft, het durft te zeggen. En dat we die troep niet nodig hebben en de EU Commissie onderkent dat met het doel om de chemische middelen in de EU-landbouw met 50% te halveren. 

Ook een groot lichtpunt is dat dit najaar de Nederlandse Bank en het Planbureau voor de Leefomgeving in een gezamenlijk rapport tot de conclusie komen dat eenderde van de onderzochte beleggingen van totaal 1.400 miljard Euro sterk afhankelijk is van klimaatverandering en biodiversiteit. Zonder snelle aanpassingen zijn dit in feite risicovolle investeringen waar lange termijnbeleggers, zoals pensioenfondsen rekening mee moeten houden. Zij pleiten voor een CO2-tax en zo dringen het klimaat en de biodiversiteit de Trueconomy binnen. Zoals David Attenborough met zijn testament heeft laten zien is de afbraak van natuur weliswaar dramatisch geweest tijdens zijn leven, maar kan het tij nog altijd gekeerd worden. Beetje jammer dat hij de intensieve Hollandse substraatteelt als een oplossing toont, maar dat is hem vergeven. Hij heeft nu eenmaal meer verstand van de natuur dan van de landbouw. 

En dan zijn er nog hele hordes die de corona, klimaat, water, bodem, biodiversiteit en gezondheidscrisis ontkennen of zelfs als een complot bestempelen. Om met dr. Fauci, de Amerikaanse Van Dissel, te spreken: leg een arm om hun schouder en zeg ‘laten we samen naar de feiten kijken’. Dat lijkt me een mooi instelling voor 2021. Met Biden gloort er ook weer hoop in de VS, ook voor het klimaat. Wat een groep goed geïnformeerde burgers in Frankrijk aan groene voorstellen heeft voortgebracht is ook hoopgevend met als voorlopig hoogtepunt dat er zeer waarschijnlijk een referendum komt om het klimaat in de grondwet op te nemen. 

En dat brengt me bij het lichtpunt van de Nederlandse verkiezingen en de samenstelling van een nieuw kabinet. Het huidige begon vier jaar geleden zo voortvarend voor het klimaat en heeft ook wat stappen gezet, maar de uitvoering blijft wankel. Vooral op landbouw is een surplace ontstaan. Iedereen begrijpt dat die niet kan blijven voortduren. De goedwillende minister Schouten heeft in haar eentje de omslag naar biologische kringlooplandbouw niet kunnen bewerkstelligen. De grote jongens, gesteund door het militante boerenprotest, willen er nog niet aan, want dan verliezen ze hun goedkope grondstoffen. Nu de protesterende boeren voor de poorten van de distributiecentra staan in plaats van op het Malieveld, dringt hun noodkreet de eigen keten binnen, wat een groot lichtpunt is. Het enige succes van vier jaar Schouten is de magere stikstofwet die er onlangs op de rand van haar ministerschap door heen gekomen is. Het is welbeschouwd vooral een luxe uitkoopregeling voor boeren die goed gecompenseerd met pensioen willen gaan. Nee, er is veel meer nodig, een echte systeemverandering. Het lichtpunt is dat het ministerie van LNV hiervan doordrongen is en de plannen voor de volgende kabinetsformatie aan het smeden is. Om die te realiseren zal een groene verkiezingsuitslag met veel druk op de klimaatagenda nodig zijn. Vaak is een stevige crisis nodig om het roer om te gooien. De crisis is er, dus er komt verandering. Ik zie uit naar de nieuwe lente van 2021.