Heb het zin?

Heb het zin?

Die woorden sprak mijn moeder op haar sterfbed toen ik opperde om een pastoor langs te laten komen. Ze worstelde met de vraag of ze tot de hemel toegelaten zou worden.

Ik antwoordde: ‘Het heeft zin als jij denkt dat het zin heeft.’

Tot drie maal toe herhaalde ze haar vraag. Driemaal gaf ik hetzelfde antwoord in andere bewoordingen.

Uiteindelijk stemde ze toe.

De vrouwelijke pastoor stelde haar gerust. Ze had een zwaar leven gehad, met een groot gezin, had hard gewerkt en veel goed gedaan, dus ja, ze zou zeker toegelaten worden.

Mijn moeder straalde als een klein kind dat even van haar zorg verlost was, zich verheugend op wat komen gaat.

‘Heb het zin?’ Die woorden echoën nog regelmatig door mijn hoofd als er zich een situatie voordoet waarin geloof en vertrouwen de kern van de zaak is. Zoals dit najaar toen het Investico onderzoek naar het biologische landbouwbeleid van de overheid in de afgelopen vijftien jaar gepubliceerd werd. Een beleid van B zeggen en A doen; biologisch als voorbeeld benoemen en het geld naar mainstream regulier doorpompen. Nog veel erger dan verwacht. Toen dacht ik even; heeft het wel zin om hiertegen te blijven vechten. Zelfs de EU Farm to Fork strategie heeft het tij niet echt doen keren.

De lezing van Van der Ploegs Gesloten vanwege stikstof geeft nog meer inhoud aan de twijfel. Het Nederlandse landbouwbeleid beschermt en bevoordeelt het agro-industriële complex met de bijbehorende kosten-efficiënte landbouwstroming, door Van der Ploeg bestempeld als de ‘optimale landbouw’, zeg maar de piekbelasters van stikstof. Door niet de uitstoot maar de depositie als beleidsinstrument te nemen zijn het de kleinere ‘zuinige boeren’ rond natuurgebieden die met sluiting bedreigd worden. En hun stem wordt in het boeren protest misbruikt om het hele stikstofbeleid omver te trekken. Zij zijn de kwetsbare vluchtelingen die als rechtvaardiging zijn opgevoerd door de militante fracties die oproepen tot geweld, die op hun beurt ondersteund worden door de agro-industriële toeleveranciers van veevoer, zaadgoed, machines, ‘kennis’ en geld.

Door de jarenlange opeenstapeling van neoliberaal beleid, uiteenlopend van de Groningse gasroof tot de uitkeringsfraude, van de jarenlange bezuinigingen op zorg, onderwijs en openbaar vervoer tot de uitverkoop van sociale woningen, zijn grote groepen kwetsbare mensen in de kou gezet. De sluimerende onvrede is versterkt door Covid en de Engelen van deze wereld die met succes de achterdocht over de overheid hebben opgepookt. De boerenprotesten, voornamelijk gericht tegen al veel te lang uitgesteld beleid om de schadelijke effecten op natuur, biodiversiteit, water, dierenwelzijn en gezondheid te beteugelen, klonken als muziek in de oren van alle ontevreden groepen in de samenleving. Dat leidde tot een grote overwinning van BBB bij de provinciale verkiezingen in het voorjaar van 2023. De val van het kabinet over het vluchtelingenbeleid heeft de weg geopend naar de onverwachte monsterzege van PVV. Alle wanproducten van het neoliberale beleid – te lage lonen in zorg en onderwijs, het gebrek aan goedkope sociale woningen in de huursector, het gebrek aan voorzieningen in de provincie – zijn met succes afgewend op de zwakste schakel, de vluchtelingen – en hebben de eenmanspartij die al jaren moslims en buitenlanders als aambeeld gebruikt, aan de eclatante overwinning geholpen.

Het ligt voor de hand dat de politieke partijen die de grootste verkiezingswinst hebben behaald – PVV, NSC en BBB, gefaciliteerd door de VVD, de motor van het neoliberale wanbeleid – in een nieuw kabinet gaan regeren. Het is niet zo moeilijk te bedenken waar dit rechts-populistische kabinet toe gaat leiden. De beste vergelijking is waarschijnlijk het Brazilië onder Bolsonaro: vrij baan voor de grootschalige landbouw ten koste van de natuur, het muilkorven van de media, negeren van alle wetenschappelijke alarmbellen, het opjagen van vluchtelingen (in Brazilië is dat de inheemse bevolking) en een paar douceurtjes voor het volk dat aan de andere kant wordt afgeknepen.

Welke hoop kunnen we putten uit dit donkere scenario? Heb het nog zin om ergens op te hopen?

Het mooie van hoop is dat niemand je die kan afnemen. En de hoop mag best irreële vormen aannemen, zoals hoop op een echt rechtvaardige samenleving met behoud van een goed functionerende democratie. We hoeven niet af te glijden naar het Hongarije van Noord-West Europa, ook al vertoont de leider van de ondemocratische eenmanspartij PVV trekken van Orban. We mogen zelfs hopen op een landbouwvernieuwing die natuur en boer weer dichter bij elkaar brengt. Er zijn duizenden boeren, waaronder de 2.250 biologische boeren, die dit dagelijks in praktijk brengen. Zij zijn veel minder afhankelijk van de agro-industriële toeleveranciers en verdienen beter dan de ‘optimale boeren’ die weinig overhouden door de hoge kosten voor inputs en bancaire financiering.

Wat nodig is voor de hoop op een geslaagde landbouwtransitie is gezond verstand. Ook een kabinet met een populistische agenda zal binnen de marges van de EU-afspraken over natuur, biodiversiteit en waterkwaliteit moeten opereren. We zijn immers sterk afhankelijk van onze export naar bijvoorbeeld Duitsland, dat wel de richting van vergroening heeft omarmd. Ja, het heeft zin om te tonen wat goed rentmeesterschap oplevert, voor onze omgeving én voor onszelf. Laat 2024 maar het jaar van de gekoesterde hoop zijn. En het jaar waarin onze samenleving laat zien dat het de democratische waarden hoog in de Nederlandse vlag heeft hangen. Het jaar waarin het gemeenschappelijk belang van de overgrote meerderheid het wint van de individuele belangen van een kleine maar machtige groep bedrijven, met oog voor de noden van dezelfde minderheid om de bocht naar een duurzame toekomst te maken. Het wordt een mooi jaar!