Glyfosaat

Onlangs nam ik deel aan webinar over glyfosaat, georganiseerd door de Brabantse Milieufederatie. In Noord-Brabant waait al geruime tijd een duurzame en biologische beleidswind. Vlak voor de Provinciale Statenverkiezing van voorjaar 2023 werd nog een uitbreidingsstop ingesteld, als druk op de ketel om stikstofreductie te forceren. De BoerBurgerBeweging werd de grootste, de partij die opgericht is om boeren geen strobreed in de weg te leggen. Bij de formatie overspeelde de partij haar hand en dat inspireerde de overige partijen om zonder BBB een college te vormen dat de groene agenda van Noord-Brabant doorzet.

Glyfosaat, zo is duidelijk, fungeert net als stikstofreductie als een rode lap voor de ogen van de politieke partijen die van mening zijn dat er niets mis is in de super intensieve Nederlandse landbouwpraktijk. Toegepast op de akkers fungeert het vooral als een oranje schaamlap. Volgens de producent ervan, Bayer-Monsanto, is het onschadelijk. Volgens de boeren die het gebruiken is het middel, waarvan het gebruik voor het bouwrijp maken van akkers en weilanden in twintig jaar geëxplodeerd is, gewoon onmisbaar. Onmisbaar geworden binnen twintig jaar van de immer voortschrijdende kosten-efficiënte landbouwpraktijk, want het kost minder tijd om de akker bouwrijp te maken en tijd is geld.

Onlangs was er veel internationale ophef over de verlenging van het gebruik van glyfosaat in de EU, dat al in 2015 het predicaat “mogelijk kankerverwekkend” verwierf van de WHO. Sindsdien zijn er steeds sterkere aanwijzingen dat glyfosaat, samen met andere pesticiden, tot een verhoogd risico op Parkinson leidt. De EFSA zag geen gezondheidsrisico’s, de Commissie stelde een verlenging van vijftien jaar voor, de EU-landen kwamen niet tot overeenstemming en dus kan de oranje trein weer verder voor zeker tien jaar, ondanks een noodkreet van 159 Nederlandse wetenschappers om glyfosaat niet meer te gebruiken. PAN, een internationaal netwerk dat ten strijde trekt tegen pesticiden, heeft een zaak bij het Europese Hof aangespannen.Ook lokaal borrelt het. Er zijn meer dan tien Nederlandse gemeenten die inmiddels het gebruik van glyfosaat op gemeentelijke landbouwgronden hebben verboden, waaronder Enschede en Leerwaard.

Tegen deze rumoerige achtergrond vond de Noord-Brabantse webinar over glyfosaat plaats op 28 november. Met ruim 80 bezoekers, waarvan het merendeel geïnteresseerde burgers.Met als hoofdspreker Bas Bloem, specialist op het gebied van Parkinson. Hij is de man die vanuit zijn praktijkervaring en specialisatie in Parkinson actief op zoek is gegaan naar de mogelijke oorzaken van de wereldwijde pandemie. En de noodklok heeft geluid over de schadelijke invloed van de toenemende luchtvervuiling, in het bijzonder pesticiden. Een klokkenluider dus, en die ontvangen zelden de waardering die ze verdienen omdat het niet iedereen uitkomt wat onthuld wordt.

Uit de inleidende woorden van Bloem valt af te leiden dat hij voorzichtiger is geworden in zijn formuleringen. Waar hij een jaar geleden nog onomwonden biologische producten aanprees als gezond alternatief voor met chemie bespoten producten, stelt hij zich nu op het standpunt dat we geen paniekvoetbal moeten spelen. Geen bezwaar tegen het voortgaande gebruik van glyfosaat, de boer moet ook verder kunnen en risico’s voor zijn oogst kunnen managen, en de Rabobank zou een boer die zonder chemie werkt schadeloos moeten stellen als oogsten mislukken. Letterlijk zegt hij dat hij niet tegen glyfosaat of boeren strijdt, maar tegen de snelle groei van Parkinson. 

Wat Bloem vervolgens aan “bewijsmateriaal” op het scherm toont, spreekt wel boekdelen. Wereldwijd is Parkinson in 20 jaar tijd verdubbeld, in Nederland is de ziekte tussen 2001 en 2021 toegenomen van 39.000 naar 59.000 mensen. Mannen lopen een hoger risico dan vrouwen, waarschijnlijk vanwege een hoger beroepsrisico. Hij toont de resultaten van Amerikaans en Frans onderzoek waar Parkinson vooral in landbouwgebieden veel voorkomt en dus niet homogeen over de regio’s verspreid is. In Frankrijk is Parkinson officieel als een beroepsziekte voor boeren aangemerkt. De ziekte komt ook vaker voor bij omwonenden van intensieve landbouwgebieden, zoals de wijnbouwstreken. De tabel van het effect van residuen in de voeding van Parkinsonpatiënten op het ziekteverloop is ook indrukwekkend: de achteruitgangwordt aanmerkelijk versneld. Ook recent Nederlands onderzoek (Sprint onderzoek – WUR) geeft reden tot verontrusting: bij zowel boeren als omwonenden worden grote aantallen verschillende residuen gemeten in huisstof. Bij boeren tot wel 100 verschillende pesticiden. 

Het vaak gehoorde argument dat de toename van Parkinson komt door onze gestegen levensverwachting veegt Bloem krachtig van tafel. Het omgekeerde is volgens hem aan de hand: doordat we langer leven dan vroeger heeft Parkinson meer kans om zich te manifesteren omdat de opbouw in de regel over tientallen jaren plaats vindt. Ook het argument dat Parkinson meer gevonden wordt door verbeterde diagnostische tests spreekt hij tegen. Parkinson groeit veel sneller dan andere ziektes, zoals MS, waarvan de diagnostiek sterk verbeterd is in de afgelopen decennia. Genetische oorzaken kunnen wel een rol spelen, maar het bungelt onderaan in de tabel van overerfelijke ziektes. 

Bloem legt uit dat het probleem bij de beoordeling van gezondheidsrisico’s door instanties als EFSA en CtGB ligt in het type onderzoek waar zij zich op baseren: enkelvoudig per chemische stof. Er is nieuw onderzoek (Nature communication) dat aantoont dat de cocktails van chemische residuen extra schadelijk zijn. Stoffen waarvan in enkelvoudig onderzoek geen negatief effect aangetoond kan worden, blijken in samenhang met andere stoffen wel een schadelijk effect te hebben. Het tweede bezwaar van Bloem tegen de huidige onderzoeken waar beoordelingen zich op baseren, is dat zij geen rekening houden met lange termijn effecten voor de gezondheid. Daar wringt de schoen bij een ziekte als Parkinson stevig; die bouwt zich op over een periode van twintig tot dertig jaar, door de geleidelijke afbraak van de zwarte substantie in onze hersenen.

Ondanks de 180.000 pagina’s met studies over glyfosaat waar de EFSA haar besluit op gebaseerd heeft, diskwalificeert Bloem dit dossier. Het zijn alleen enkelvoudige onderzoeken, grotendeels door de industrie zelf aangeleverd, waarbij hij opmerkt dat de industrie relevante studies over glyfosaat en andere schadelijke stoffen achterhoudt. En ook de EFSA en CtGB erkennen dat de gezondheidscheck onvoldoende is. Bloem projecteert een citaat van EFSA zelf waarin te lezen valt dat de huidige procedures waarschijnlijk geen adequaat inzicht geven in de neurotoxische gevolgen van specifieke pesticiden voor de zwarte hersenmassa en dus geen adequate beoordeling geven van het risico op het ontstaan van Parkinson bij blootstelling aan de stof.

Bloem legt uit dat er een helder idee is welk type onderzoek daar wel uitsluitsel over kan geven: dierproeven, bij voorkeur in de toekomst te vervangen door testen op levende cellen. Ten aanzien van onderzoek kondigt Bloem drie typen onderzoek aan:

1. Een landkaart met de spreiding van Parkison over Nederland.

2. Onderzoek naar de woon-, eet- en leefomstandigheden van nieuwe Parkinson patiënten.

3. Onderzoek naar de effecten van de meest voorkomende cocktails van pesticiden op dieren en/of cellen.

Bloem sluit af met de opmerking dat er op dit moment wel aanwijzingen, maar geen sluitend bewijs voor het effect van pesticiden zoals glyfosaat op het krijgen van Parkinson. Het onderzoek moet het bewijs leveren of dat wel of niet zo is. En daar heeft hij zelf geen profijt van, meldt hij voor alle duidelijkheid, want dat wordt door de onafhankelijke instantieRIVM uitgevoerd.

De ochtend na het webinar heb ik de Nieuwsuur uitzending van 27 november over glyfosaat nog even teruggekeken. Na de inleidende film, met een Parkinson patiënt die in een boksschool terugvecht tegen de ziekte en een boerin die uitlegt waarom glyfosaat zo onmisbaar is als kweek het eiwitrijke raaigras overwoekerd heeft, worden Bas Bloem en Ron Mulder van LTO geïnterviewd. Bloem zegt niets nieuws, maar stelt zich diplomatiek op. Mulder benadrukt nog eens dat het de gemiddelde akkerbouwer een slordige 10.000 euro kan kosten als hij geen glyfosaat meer mag gebruiken. Bloem toont compassie voor de boer en prijst zelfs minister Adema dat hij zich van de EU-stemming heeft onthouden en inzet op extra onderzoek. Mulder roept op om ons neer te leggen bij de beoordeling van EFSA, die door Bloem en EFSA dus inmiddels als inadequaat is bestempeld, want er mag geen twijfel gezaaid worden bij de consument. Die zou nog kunnen gaan denken dat de Nederlandse groenten en fruit niet gezond zijn. Totdat het tegendeel bewezen wordt, natuurlijk. Bloem, in het recente verleden pleitbezorger van biologische producten, onderstreept dat het eten van groenten en fruit positief is tegen Parkinson.

Een vrij recent onderzoek uit 2022 van Helena Sandoval-Insausti e.a in Elsevier Environment International popt op in mijn geheugen. Het betreft onderzoek naar het verband tussen diëten met veel en weinig groenten en fruit en het risico op overlijden door de drie meest voorkomende doodsoorzaken (hart- en vaatziekten, kanker en diabetes). Gebaseerd op data uit drie cohortonderzoeken: langjarig en grootschalig onderzoek naar de relatie tussen leef- en eetstijl en ziektes. Wat daaruit naar voren komt is dat er een groot verschil is tussen het gezondheidseffect van het eten van bespoten en onbespoten groente en fruit. Het gezondheidseffect van een dieet met veel groenten en fruit ten opzichte van een dieet met weinig groente en fruit wordt sterk genivelleerd als ze bespoten zijn. Alleen als een dieet met veel groenten en fruit uit onbespoten groenten en fruit bestaat, ontstaat een substantieel lager risico op overlijden met 30 tot 40% (afhankelijk van de doodsoorzaak) ten opzichte van een dieet met weinig groente en fruit. En dan hebben we het hier dus even niet over Parkinson.

Het was weer een bewogen en informatieve tijd in het dossier glyfosaat. Wordt zonder twijfel vervolgd. In de tussentijd adviseer ik, vanuit het voorzorgsprincipe, aan gemeenten en provincies om het voorbeeld te volgen van de gemeenten, diegeen glyfosaat meer toestaan op gronden die verpacht zijn. Bezorgde consumenten kunnen hun eigen voorzorgsmaatregelen nemen en kiezen voor biologische producten. Daarmee worden bovendien boeren ondersteund die helemaal geen chemische pesticiden gebruiken.