Voer voor complotdenkers

Voer voor complotdenkers

Ik heb er niet veel mee op, met de woeste complottheorieen over Democratische kindermisbruikers, overheden die de bevolking onderdrukken met covid, of nog erger, de vaccinatie aangrijpen om een chip te implanteren waarmee ze hun slachtoffers kunnen manipuleren. Dat kan eenvoudiger, als een overheid haar bevolking in bedwang wil houden. In China doen ze het met camera’s en data-analyse, net als Facebook en Google in feite, maar dat weet iedereen en dan kan je het geen duister complot meer noemen. We accepteren de manipulatie van de algoritmen gewoon en raken opgesloten in onze eigen bubbel.

Als ik een complot over geheime manipulatie van mensen zou moeten bedenken voor een spannend verhaal, zou ik kiezen voor voeding. Waar mineralen en chloor mag worden toegevoegd aan water, moet het een koud kunstje zijn om het met andere stoffen te vermengen. Als je chemische smaakversterkers mag toevoegen waarmee je de hersenen misleidt, dan is het peuleschil om er een stofje in te stoppen waar iedereen gehoorzaam van wordt. Als je mensen mag vetmesten, met obesitas, hart- en vaatziekten en kanker als gevolg, dan kan je ze toch net zo goed meteen vergiftigen. Als je weet wat er al wordt toegevoegd met vaak nare gevolgen, dan begrijp je niet dat de complotdenkers nooit hun fantasie hebben losgelaten op de duistere kanten van de voedingsmiddelen industrie. De kelder van de New Yorkse pizzeria buiten beschouwing gelaten.

Ik kan u meteen gerust stellen. Hoeveel gif, chemie, gentech en lege vullingsmiddelen er ook verwerkt worden in ons dagelijks eten, van een complot is hier geen sprake. Hooguit van een vorm van misleiding, waar grof geld aan verdiend wordt. De ‘deep state’ in de agrofoodsector zijn de banken, de merkenfabrikanten, de supermarkten, de chemiereuzen met veredelingstakken, de veevoergiganten, de conservatieve boerenlobby en delen van de academische en bestuurlijke wereld, die er samen alles aan doen om het lucratieve businessmodel in stand te houden. We zijn er tenslotte voedingsexporteur nummer twee van de wereld mee geworden. De banken financieren de boeren en de bedrijven. Daar zit veel kapitaal in en als de boeren en bedrijven ineens biodiversiteit, klimaat en gezondheid moeten dienen, dan zijn die investeringen in energieverslindende kassen, overbevolkte kippen- en varkensstallen en de immer opschalende koeienstallen op slag waardeloos. Voor de foodindustrie betekent het verlies van goedkope grondstoffen dat ze hun verkopen zien instorten. En dus wordt er alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat het leeuwendeel van EU landbouwgelden (370 miljard gemeenschapsgeld in 2021-2027) beschikbaar blijft voor een platte hectare steun zonder milieu, bodem, dierenwelzijn of gezondheidseisen. De dominante conservatieve cultuur van de Wetenschap buigt mee met de belangen van onze multinationals, niet toevallig giganten met een eigen onderzoekscentra. En het Bestuur buigt eveneens mee, want dat is de uitkomst van het polderen met boeren en bedrijfsleven en het verdedigen van bestaande economische belangen. De landbouw ligt niet alleen aan een kunstmest en chemie infuus, maar ook aan een geldinfuus. En daarom buigt iedere minister van landbouw in Nederland vroeg of laat mee met het hogere economische belang van de machtige agrofoodlobby. Zelfs minister Schouten, die de strijd is aangegaan ten gunste van kringlooplandbouw waar biologisch en natuurinclusief de hemel ingeprezen worden, toont zich nu tevreden met voortzetting van de platte hectaresteun in het GLB voor de komende zeven jaar. Terwijl ze het anders zou willen.

Kan het anders? Het moet anders, want zonder de noodzakelijke landbouw- en voedingstransitie worden de klimaatdoelen niet gehaald, blijft de massa-uitsterving van biodiversiteit voortgaan, neemt de epidemiologische druk van zoonossen nog verder toe, gaat de bodemvruchtbaarheid verder achteruit, gieren de ongezondheidskosten nog meer omhoog en komt de voedselvoorziening wereldwijd onder hoge druk te staan binnen 30 jaar.

Als je het systeem wilt veranderen, moet je de spelregels aanpassen. De eerste nieuwe spelregel: de vervuiler betaalt. Dat betekent het einde van het gratis afwentelen van geexternaliseerde kosten op de samenleving. Want als je de kosten voor afbraak biodiversiteit, grondwatervervuiling, bodemverarming, dierenleed, klimaatopwarming en ongezondheid optelt bij het gangbare levensmiddel, dan is het nu al veel duurder dan een biologisch product. Binnen het model van een ‘echte prijs’ berekening, valt het product dat nu nog kosteloos mag afwentelen op natuur en gezondheid snel van het schap, omdat het te duur wordt. De tweede spelregel: producten die externe afwenteling zoveel mogelijk voorkomen, zoals biologisch, worden vrijgesteld van BTW. Deze producten leveren hun toegevoegde waarde in natura. En natuurlijk valt te voorzien waar de strijd in dit model losbarst: wie berekent de echte prijs? Wat zijn de parameters en welke kosten zijn daarin meegenomen? Over de definitie van gezondheid valt veel te twisten en nog meer te misleiden. Het is Monsanto met vervalste onderzoeksdata gelukt om glyphosaat als onschadelijk voor de gezondheid te laten classificeren in de EU (bron: Zembla). Het is de WUR en TNO gelukt om een veelbelovend onderzoeksresultaat van de gezondheidsvoordelen van biologische voer voor kippen in de kiem te smoren. (bron Zembla). Omdat er grote financiele belangen gemoeid zijn met het erkennen van de feiten. Dat brengt me bij de derde nieuwe spelregel: verbod op institutionele lobby. Voedingsbedrijven moeten een deel van hun omzet afstaan ten gunste van onafhankelijk onderzoek. Ze mogen de onderbouwing van hun claims en ‘echte prijs’ berekening niet zelf laten onderzoeken en met gekleurde resultaten de boer op gaan in Brussel en Den Haag. Er is een onafhankelijke toetsing en er vindt geen lobby plaats. Punt.

Ik overweeg nog een vierde nieuwe spelregel: geen reclame, in welke vorm dan ook, dus niet alleen stopzetting van productplacement via influencers op social media. Gewoon stopzetting van alle reclame voor voedingsmiddelen, zoals dat voor roken is ingevoerd. Het is ingrijpend en ik zal de ‘mooie verhalen’ gaan missen, maar reclame is in essentie ongewenste beïnvloeding van ons gedrag. En het zet aan tot (over)consumptie. Ja, de economie zal krimpen, maar dat geldt ook voor ons overgewicht, en de ecologie kan zich gaan herstellen.