Het stikstofoverschot en het boerenprotest maakt heel wat los. Een kleine revolutie gaat zich voltrekken in het land dat net als de rest van de wereld geloofde in het sprookje van onbeperkte groei. En nergens in Europa is de landbouw zo intensief en ‘efficiënt’ geworden als hier. De roep om halvering van de veestapel staat tegenover de noodkreet van boeren die de kritiek en gebrek aan waardering zat zijn. Arme boeren die nauwelijks iets overhouden staan tegenover rijke boeren die miljonair zijn en dat geldt maar liefst voor 17% van alle boeren (dankzij de hoge grondprijzen van circa een ton per hectare).
Boeren staan tegenover Schiphol, luchtvaart en industrie die weinig te duchten hebben omdat het grootste deel van de stikstofuitstoot in de landbouw plaats vindt. Milieuactivist Vollenbroek die het slappe overheidsbeleid letterlijk de PAS heeft afgesneden staat onverminderd fel tegenover de regering die volgens hem veel te slappe maatregelen heeft afgekondigd.
De zachte sanering voor de boeren rond natuurgebieden klinkt billijk, maar heeft ook een cynische kant: het ‘van de weg halen’ van vervuilers is toch een soort beloning voor slecht gedrag. Want het had wel anders gekund natuurlijk. De agrifood sector -boeren, banken, toeleveranciers en afnemers tot en met de retail- heeft zich na de start van de Mansholt doctrine onafwendbaar gericht op specialisatie, kostprijsverlaging door opschaling en afwenteling van de kosten op natuur en samenleving. Al in 1962 schudde het boek Silent Spring sommige mensen wakker voor het landbouwgif dat de lente het zwijgen zou gaan opleggen. Met een verlies van ruim zestig procent van de biodiversiteit in de afgelopen vijftig jaar is die waarschuwing aardig uitgekomen. Club van Rome lid Wouter van Dieren adviseert tegenwoordig cynisch om de champagne open te trekken en nog even te genieten met familie en goede vrienden voordat het doek valt. Nu is hij op leeftijd, dus ja, dan houdt het sowieso een keer op, maar de jeugd die nog geen geld heeft voor dure champagne en cynische bespiegelingen, legt zich hier niet bij neer. Zij gaan de straat op in navolging van Greta Thunberg. In een jaar tijd wist zij met haar goed gecommuniceerde klimaatstaking miljoenen scholieren te bewegen om in actie te komen. Haar speech op de klimaatactietop van de VN was ijzingwekkend: ga je schamen, machthebbers en blijf van mijn hoop af! De aanvallen op haar persoon via het collectieve darmkanaal van de mensheid, de sociaal media, tonen de huidige ‘condition humaine’: haat tegen alles en iedereen die de eigen comfortzone bedreigt. Dat wordt een feest op weg naar tien miljard mensen op aarde.

Soms verbaas ik me over de redelijkheid van een deel van de mensen. Gisteren hoorde ik over de burgergroepen Bollenboos en Metenisweten, die zich te weer stellen tegen het excessieve gebruik van landbouwgif in de oprukkende bollenteelt rond Dwingeloo. Tegenlicht heeft er een uitzending aan gewijd. De moestuinen zijn besmet met het gif en na een bespuiting blijft het 5 tot 7 dagen rondhangen in de omgeving. Mensen die zich uitspreken over de schadelijkheid ervan voor gezondheid en natuur worden bedreigd. De man die mij erover vertelde, toonde ook begrip voor de boze boeren, omdat ze economisch in de knel zitten. En ook dat is waar natuurlijk. Veel boeren zitten in de knel. Ze zijn de zwakste schakel en leggen het af tegen de inkoopmacht van multinationals en supermarkten. Dan maar investeren in schaalvergroting, meer koeien, meer varkens, meer kippen, grotere akkerbouwpercelen die dan wel even snel platgespoten moeten worden met glyphosaat om geen seconde te verliezen. En dan komt de wetgever en moet er geïnvesteerd worden in luchtwassers of moet je ten onrechte koeien inleveren vanwege het fosfaatprobleem dat jij niet veroorzaakt hebt omdat je grondgebonden bent. En dan zijn de burgers ook nog ontevreden met de boerenpraktijk in hun omgeving. De burgerbevolking rond Dwingeloo springt de sloot in om de reusachtige trekkers van de boze boeren te ontwijken. En de banken draaien de duimschroeven aan van de boeren die zich hebben laten verleiden tot hoge investeringen in efficiëntie en schaalvergroting.
Het is een kwestie van tijd dat de jeugdige klimaatactivisten die hun toekomst verneukt zien, lijnrecht tegenover de boze boeren staan die zich verneukt voelen door de overheid, het systeem en de burger die veel wil maar weinig betaalt.
Revolutie!

Revolutie betekent omwenteling. En die is heel hard nodig om te voorkomen dat de klimaatcrisis straks grootschalige honger, dorst, vluchtelingen, migratie en oorlog zal veroorzaken tot in onze achtertuin. Voor de boze boeren ontving ik via Linkedin een praktijkadvies over stikstof van Arjen van Buuren, die boert op landgoed Velhorst. Hij brengt de omwenteling dagelijks in de praktijk. Lees dit:
‘Landbouw is de kunst om met stikstof en koolstof om te gaan. In evenwicht samen in staat om een vruchtbare bodem te maken waar een plant op groeit met een hoge voedingskwaliteit. Een voorbeeld hoe dit lukt: na een #mengteelt triticale/ veldboon de grond #nietkerendegrondbewerking bewerkt met de schijveneg en ingezaaid met een grasklaver mengsel. Geen kunstmest en geen drijfmest gebruikt. De stikstof is afkomstig van de veldboon en van de klavers. Koolstof is afkomstig van de gewasresten die in de bovenlaag (10cm) zijn ingewerkt. De natuur doet de rest.’

Gisteren zag ik oud-staatssecretaris Bleker, een van de pleitbezorgers van het failliete landbouwsysteem. Hij schoffelde in 2010-2011 het natuurbeleid onder ten gunste van ruimte voor grootschalige en intensieve landbouw en brak bewegingen naar duurzaam landbouwbeleid als staatssecretaris hardhandig af. Nu roert hij in het onrustige potje van boze boeren, altijd in voor wat trammelant. Als het erop komt heeft hij de beste kaartjes om vanaf de tribune toe te kijken. Er wordt door hem zelfs gespeculeerd over een nieuwe Boerenpartij. ‘Goed voor vijftien zetels,’ roept hij. Bleker als koekoeksjong, dat kan er ook nog wel bij.
Nee, dan heeft een Klimaatpartij toch meer kans van slagen. En in die partij is natuurlijk volop ruimte voor boeren die de Kringlooplandbouw in praktijk brengen en ondernemers die eerlijke prijzen aan boeren betalen, waar investeringen in natuur, gezonde bodems, biodiversiteit en diervriendelijkheid zijn opgenomen. Want zonder eerlijke prijzen voor producten die onze omgeving leefbaar en het lichaam gezond houden, drijven we straks allemaal met onze obesitasbuik in brak water vol mest en plastic.